You are here

Jeneverstokerij Stellingwerff-Theunissen - Jenevermuseum (Witte Nonnenstraat 19)

Description

Het Jenevermuseum huist in de hoeve van het witte nonnenklooster. Dit gebouw is vermoedelijk het oudste restant van een jeneverstokerij in België.

In 1803 kocht J.A.S. Bamps de hoeve van vrederechter Hussen en installeerde er een brandewijnstokerij. In 1807 werden de boerderij en de stokerij verkocht aan Leo Vaesen. Via huwelijk kwam het in het bezit van de familie Stellingwerff die rond 1850 het gebouw zijn huidige neoclassicistisch uitzicht gaf.

In 1880 verkochten ze de hoeve en stokerij aan Jozef Theunissen die er een likeurfabriek aan toevoegde. Tot in 1938 werd er jenever gestookt en de likeurfabriek staakte haar werking in 1965. In 1975 werd het complex beschermd als allereerste industrieel-archeologische site in België.

Achter de strenge, lijnrechte architectuur van de voorgevel met een woonhuis, een poortgebouw en een 'gemoefleerde' schuur bevinden zich nog de stokerijvleugel, de ossenstal, de paardenstallen en het wagenhuis, allemaal met een 19de-eeuws uitzicht. 

In Hasselt waren in de 19de eeuw 25 stokerijen gehuisvest die meer dan de helft van de Limburgse jenever produceerden. Momenteel blijft daar nog nauwelijks wat van over. De meeste Hasseltse stokerijen zijn verdwenen of zodanig verbouwd dat er van hun oorspronkelijke bestemming nog maar weinig rest.

Ook voor het stokerijcomplex in dit gebouw dreigde het verval, maar een groep gedreven particulieren kon erger voorkomen en slaagde er zelfs in om de restauratie te bewerken. Op die manier opende, na vier jaar intensief werk, het Nationaal Jenevermuseum er in 1987 de deuren zodat het verhaal van de Hasseltse jenever verder verteld wordt.

- na 1890 voegde Jozef Theunissen een likeurfabriek aan de stokerij toe

- in 1956 werd de stokerij ontmanteld; de likeurfabricage bleef tot 1960 behouden

(1) GIS-GBK G@lileo Hasselt; (2) Inventaris Onroerend Erfgoed - geraadpleegd op 13-12-2009; (3) Bouwvergunningen, Technische Dienst - Ruimtelijke Ordening Stad Hasselt, geraadpleegd op 13-07-2015

Fiche

Adres: 
Jenevermuseum
Witte Nonnenstraat 19
Hasselt
Kadastraal nummer: 
1-H-14-G
Capakey: 
71022H0014/00G000
Naam van het gebouw vroeger: 
Jeneverstokerij Stellingwerff-Theunissen, Nationaal Jenevermuseum
Naam van het gebouw nu: 
Jenevermuseum
Periode of stijl: 
18de eeuw / ca. 1850
Stijl: 
vakwerkbouw, neoclassicisme
Eigenaars / Huurders voor 1900: 

- witte nonnenklooster

- ca. 1790: Hussen, vrederechter

- 1803: J.A.S. Bamps

- 1807: Leo Vaesen (+1822), jeneverstoker - via erfenis

- 1822: Maria Catharina Vaesen, echtgenote van Guillaume Stellingwerff

- 1890: Jozef Theunissen, jeneverstoker

Eigenaars / Huurders sinds 1900: 

- 1979: Stad Hasselt

Vorige functie(s): 

- kloosterhoeve

- jeneverstokerij, likeurfabriek

Huidige functie: 

- vanaf 1987: Nationaal Jenevermuseum / Jenevermuseum

Beschrijving buitengevel: 

1975 - Z.g. Stokerij Theunissen. De stokerij werd waarschijnlijk opgericht door J.A.S. Bamps. Deze kocht in 1803 van vrederechter Hussen een op deze plaats gelegen hoeve, en installeerde hierin voor 1807 een brandewijnstokerij. Boerderij en stokerij werden in dat jaar verkocht aan Leo Vaesen die ze tot zijn dood (1822) uitbaatte. Via zijn zuster Maria Catharina (erfenis), gehuwd met Guillaume Stellingwerff, kwam het complex in handen van l.g. familie, die in 1880 een verkoop sloot met de stokers Jozef Theunissen en Godfried Van Russelt. Tot in 1938 werd het bedrijf uitgebaat door de familie Theunissen, in samenwerking met verschillende associés. De laatste graanalkohol werd er omstreeks 1940 gestookt, doch tot in het midden der jaren 1960 werd er op beperkte schaal likeuren geproduceerd. De opbouw van het complex gaat in essentie terug op het grondplan der vroegere gesloten hoeve, en wijkt weinig af van de vorm die voorkomt op het Franse kadaster en op het primitief kadasterplan van 1844. Ook andere aspecten verwijzen naar deze oorsprong: vooral de aanwezigheid van vakwerkbouw in de achtergevel van het woonhuis, en ook de gepende houten gebinten boven woonhuis en stokerij. De lichte wijzigingen aan het grondplan en het huidige aspect van het woonhuis kwamen ca. 1850-1860 tot stand. Het geheel is geschikt rondom een binnenkoer (deels gekasseid en met treurwilg). Ten N. hiervan bevinden zich het woonhuis, de toegangspoort en een schuur, v.l.n.r. palend aan de Wittenonnenstraat. Het geheel telt twaalf traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (Vlaamse pannen) me' twee dakkapellen. Bakstenen gebouw op een hardstenen plint. Door baksteenpilasters afgezoomd middenrisaliet, bekroond met een driehoekig fronton met oculus. Rechthoekige muuropeningen, de vensters voorzien van hardstenen lateien en lekdrempels. Drie deuren, en een poort in het risaliet. Zijgevels met aandaken en vlechtingen. Voor de schuur kan men zich de vraag stellen in hoeverre deze oorspronkelijk in deze vormgeving ("camouflage-architectuur"?) gedacht werd, of betreft het hier een verbouwing van een vroeger woonhuis: sporen van schouwen in het interieur lijken op dit laatste te wijzen. Ten O. van de binnenkoer, grenzend aan de thans overwelfde Demer, bevindt zich de jeneverstokerij. Deze bezit een sober-functionele gevel van twee en een halve bouwlaag, onder zadeldak (Vlaamse pannen). Alhoewel de technische installatie uitgebroken is, laten muur- en vloersporen, evenals vroegere bevestigingspunten toe de binnenindeling te reconstrueren (o.m. de plaats van gemetste kolven). De vloer tussen de begane grond en de tweede bouwl. is samengesteld uit bakstenen troggewelfjes tussen overhoeks geplaatste houten balkjes; l.g. rusten op zware moerbalken. De begane grond (stookruimte) werd midden XIX (?) in lengterichting in twee verdeeld: in de munrpartij zitten de vroegere houten ondersteuningskolommen der moerbalken verwerkt, en deze binnenmuur is voorzien van de typische industriële boogramen met ijzeren roedenverdeling. Het aan de Demer grenzende O.-gedeelte is verhoogd en onderkelderd (tonnenkelder); in N.O.-hoek bevindt zich nog de basis van de vroegere (monocylinder?) stoommachine. De zolderverdieping der stokerij is door een houten tussenvloer in een dubbele graanzolder (en mouterij?) verdeeld. In het Z.W. aangebouwd aan de stokerij bevindt zich de mouteest, gekenmerkt door zijn afgeknotte piramidevorm: een eestvloer met metalen roosterwerk; op de begane grond was hieronder vroeger de stoomketel ondergebracht (Lancaster-type?). Aansluitend aan deze, en eveneens ten Z. van de binnenkoer bevinden zich de vroegere ossestallen (één bouwl. onder zadeldak; binnenin zware moerbalken voor zoldervloer), begin XX omgevormd tot spoelruimte (maar met behoud van interieur, o.m. arduinen troggen). De ronde fabrieksschouw (thans tot op nokhoogte gesloopt) was naast de eest, doorheen het dak der stallingen ingebouwd; tegen de voorgevel van de stallingen werd begin XX eveneens een metalen spoelingbak aangebouwd. Ten Z.W. van de binnenkoer bevonden zich de paardestallen en remise (later duiventil). Langsheen deze bereikte men een tweede binnenkoer, ten W. van de eerste en deels achter de schuur gelegen: de toegang is thans versperd door uit betonplaten opgetrokken garages. De gebouwen aan l.g. binnenkoer herbergden vanaf einde XIX een likeurfabriekje (versnijden van alkohol en toevoegen van smaken). Sedert begin 1975 had het complex sterk te lijden onder allerhande vandalisme, en van de weersinvloeden. Dakpannen, balken e.d. werden ontvreemd, opzettelijke vernielingen aangebracht (o.m. de ruiten), en tweemaal werd een brandstichting geconstateerd. Als gevolg van deze toestand stortte het grootste deel der stallingen in, en werden sommige delen van het houtwerk sterk door vocht aangetast. (2)

Verbouwingen: 

- 1982: restauratie jeneverstokerij tot Nationaal Jenevermuseum, in opdracht van Stad Hasselt naar ontwerp van architect Georges Nolens (Hasselt)

- 2003: renovatie van het jenevermuseum, betreft inkomgedeelte en administratie, in opdracht van Nationaal Jenevermuseum vzw, naar ontwerp van architect Jochen Cielen (Antwerpen)

Algemeen: 

- de stookinstallatie van de jeneverstokerij Stellingwerff-Theunissen (Jenevermuseum) is beschermd. Dossier nr. DL002465. Besluit 12-07-2005 - Staatsblad 28-04-2006. - perceelgrootte (incl. Witte Nonnenstraat 15 en 17): 1524 m2

Beschermd: 
Datum van erkenning: 21.08.1975
Datum van publicatie: 13.12.1975

Referenties

Vermoedelijk gaat het hier om het oudste restant van een jeneverstokerij in België. In kern vormde het...
52 waardevolle Hasseltse gebouwen en monumenten (1977)
Titel: 

52 waardevolle Hasseltse gebouwen en monumenten (1977)

Plaats van uitgave: 
Hasselt
Jaar van uitgave: 
1977
Cover: 
De 19de-eeuwse stookinstallatie van het Nationaal Jenevermuseum beschermd! (2004)
Titel: 

De 19de-eeuwse stookinstallatie van het Nationaal Jenevermuseum beschermd! (2004)

Naam tijdschrift: 
Museumnieuws
Volume: 
okt-nov-dec
Hasselt intra muros (1989)
Titel: 

Hasselt intra muros (1989)

Ondertitel: 
Hasselt binnen de oude wallen. Historiek van straten, pleinen, gebouwen en huizen zoals opgetekend door Jan Juliaan Melchior (1848-1920)
Plaats van uitgave: 
Deurne-Hasselt
Jaar van uitgave: 
1989
Cover: 
Inventaris van het cultuurbezit in België - Architectuur / deel 6n 1 (A-HA) - Provincie Limburg. Arrondissement Hasselt (1981)
Titel: 

Inventaris van het cultuurbezit in België - Architectuur / deel 6n 1 (A-HA) - Provincie Limburg. Arrondissement Hasselt (1981)

Ondertitel: 
Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen
Plaats van uitgave: 
Gent
Jaar van uitgave: 
1981
Cover: 
Kunst & oudheden in Limburg (1975)
Titel: 

Kunst & oudheden in Limburg (1975)

Ondertitel: 
Monumentenroutes 1975
Plaats van uitgave: 
Hasselt
Jaar van uitgave: 
1975
Downloads

De 19de-eeuwse stookinstallatie van het Nationaal Jenevermuseum beschermd! (2004)

Image icon Download (1.77 MB)

Jenever verdient plaats langs grote broers cognac en whisky" (1991)

Image icon Download (359.55 KB)

Recent toegevoegd

Rond 1570 was Melchior van Horn brouwer/herbergier in het huis ‘Het Schip’, Maastrichterstraat 9 . Er is...
Auteur: Tom Kenis Geparafraseerde Radio 2-getuigenis van militair William De Wilde en zijn echtgenote...
Auteur: Tom Kenis De familie Trippas verbleef in Belgisch Congo van 1954 tot en met de onafhankelijkheid...
Auteur: Tom Kenis Nikolaas Jan Pieter Geurts werd geboren te Eisden op 13 december 1931. Zijn vader was...
Auteur: Tom Kenis Antoinette Fransen, de moeder van Moelly Henno, werd tijdens Wereldoorlog II...
Zoveel Hasselaren, zoveel linken met Congo. Om de meest uiteenlopende redenen trokken Hasselaren al...
Auteur: Tom Kenis Joseph (°Hasselt 04.07.1926) en Denise (°Hasselt 22.01.1927) leerden elkaar kennen als...
Auteur: Tom Kenis André Billen, geboren in 1927, studeerde economie. Hij slaagde voor het diplomatiek...
Auteur: Tom Kenis De in Hamont geboren Joseph (Jef) Verlaak, thans inwoner van Viversel maar gedurende...
Auteur: Toon Blux Hermanus, Petrus, Joseph Blux is de oudste zoon van Louis Bleux (1) uit Kuringen en...