You are here

De Valck (Maastrichterstraat)

Description

In de oudste registers wordt dit pand vermeld als afspanning en gasthof. De herberg telde 16 slaapkamers en er waren stallen voor 40 paarden. Hoe vaak er luisterrijke feesten en ontvangsten door aanzienlijken van het graafschap Loon werden georganiseerd, is nauwelijks te beschrijven. 

Na 1725 was De Valck als woning zeer in trek bij rijke families: Timmermans, Vandersmissen, Meugens, Minten, Wagemans. De familie Wagemans woonde er in 1798. In die tijd hielden zich in De Valck enkele onbeëdigde priesters schuil.

In maart 1835 werd het huis publiek verkocht.

In 1888 werd de herberg in 17de-18de-eeuwse stijl ingericht als koffiehuis en vergaderruimte voor De Ware Vrienden en De Melofielen.

* Tijdens de eerste helft van de 16de eeuw bereikte het gasthof zijn grootste bloei en bekendheid. Everard van der Marck, neef van prins-bisschop Erard van der Marck en grootmeier van Luik, stapte in 1506 in Den Valck af; na de expeditie van de Duitse troepen had er een groot feest plaats, waarop voor 6 gulden en 16 patakons wijn werd gedronken. Het is deze Everard die Hasselt in december 1485 innam en daarna versterkte. Vijf maanden later, op Palmzondag 1486, wordt Den Valck voor het eerst in het stadsarchief vermeld, in verband met de teruggave van accijnzen op twee amen wijn, die door de troepen van de grootmeier uit het gasthof waren weggehaald.

* Op maandag na Sint-Pieters-Banden 1510 verbleef er kanunnik Mathias Boers van Hasselt, woonachtig te Maastricht, stichter van de Sint-Servatiuskapel in de hoofdkerk, op stadskosten werden hem vier kannen wijn geschonken. De jeugdige keizer Karel V bracht op 12 juni 1521 een groot deel van de dag door in Den Valck. Hem werden 46 kannen witte en 41 kannen rode wijn met suikergebak aangeboden. Het register van de bouwmeesters over de jaren 1509-1565 noteert dienaangaande: 2 pont gebacken cruyts op caneel, 2 pont ersucker ende 2 pont 3 vierdel broetsucker. In datzelfde jaar herbergde Den Valck nog andere beroemde personen, onder wie de koningin van Spanje en Hendrik van Nassau, veldheer van keizer Karel V, en diens vrouw.

* In de loop van zeven maanden (van november 1523 tot juli 1524) kwam de goede prins-bisschop Erard van der Marck zevenmaal naar Hasselt. Gewoonlijk gebruikte hij het middagmaal en overnachtte hij in Den Valck. Op 17 juli 1523 en op 23 juli 1525 stapte Christiaan II, echtgenoot van Isabella van Oostenrijk, onttroonde koning van Zweden en Noorwegen, af in Den Valck en dronk er met zijn gevolg 32 kannen wijn. De echtgenote van Christiaan II was de zuster van keizer Karel V. Wegens zijn wreedheid werd Christiaan II door het volk van de troon vervallen verklaard. De bloeddorstige vorst, die honderden van zijn onderdanen liet vermoorden, kreeg de bijnam 'de Nero van het Noorden'.

* Op Pinksteren 1525 hield jonker Steven de Geloes uit het Gravenhuis, die de koninklijke vogel van de buksschutters had afgeschoten, er een feest. Ter gelegenheid van Kerstmis 1529 en 1530 schonk de stad er vier kannen wijn ter ere van de vermaarde monnik Frans Tittelmans, die in De Zeehaen aan de Maastrichterstraat was geboren. In 1539 overnachtten er de beul Michiel van Rummen en zijn knechten voor de onthoofding van Heyn Thoelen. De beul was zo bedreven in deze terechtstellingpraktijk, dat hij het hoofd van de veroordeelde met één bijlslag van het lichaam kon scheiden.

* Toen op 24 september 1565 de Blijde Inkomst van Gerard van Groesbeek met een banket in Die Crone werd gevierd, overnachtten in Den Valck vele edellieden uit het gevolg van de graaf, o.m. de heer van Mombeek, de drossaards van Loon en van Stokkem met hun echtgenoten, gezelschapsdames en dienstmeiden. Zij ontvingen er de hele nacht. De sfeer was beslist geanimeerd, want er moesten 21 stuivers betaald worden als kwijting voor gebroken wijnroemers, alsmede een rekening van 200 gulden voor het verteer en de stalling van 40 paarden. Dit gelag viel integraal ten laste van de stadskas, zoals blijkt uit de rekening die de gasthofheer indiende. Deze rekening berust in het stadsarchief (nvdr: nu in het Rijksarchief). Op 7 oktober nam Gerard van Groesbeek er, in het gezelschap van de gravin van Hoorn, het middagmaal. In 1573 werd de herberg tweemaal bezocht door Juan de La Lerda, hertog van Medina-Celi, echtgenoot van Isabella van Aragon en tijdelijke opvolger van de bloeddorstige Alva.

* Aan deze bezoeken van vooraanstaanden zijn enkele anekdoten verbonden, die wij ontlenen aan Het Daghet in den Oosten, VI (1890), 103. Daaruit blijken zowel de hulpeloosheid als de achterlijkheid van de plaatselijke bevolking bij gelegenheden die niet tot hun dagelijks omgangspatroon behoorden. / Bij een van de bezoeken van de prins-bisschop van Luik wilde de Hasseltse bevolking haar heer met bijzondere luister ontvangen. Wijn zou vanzelfsprekend voor de nodige stemming zorgen. De burgemeester en de schepenen trokken op zoek naar het edele vocht. Uiteindelijk vonden zij in de hele stad slechts één fles. Goede raad was duur, maar schranderheid zou in dit geval beter van pas komen. In die tijd woonde binnen de muren een schoenmaker die van elk hout pijlen wist te maken. Hij zou tijdens de plechtige ontvangst de rol van burgemeester overnemen. Toen de heuglijke dag aanbrak, trok de schoenmaker het burgemeestersuniform aan en ging met de fles in de hand de prins tegemoet. 'Mijnheer de Prins, hier is een fles wijn. Drink die maar uit, want wij drinken er elke dag', zei hij. De prins zou te Hasselt overnachten. Als logement kreeg hij de beste patriciërswoning toegewezen. Rond dat pand was evenwel een gracht, waarin een leger kikvorsen 's nachts hun kakofonie ten beste gaven. 'Wat kunnen we daaraan doen?', vroeg de burgemeester. 'Vang ze!', zei de ene, 'Onbegonnen werk!', wedervoer de andere. 'Sla ze dood, stroop ze het vel af!', riep een derde. 'Neen, wij schieten ze dood', riep de schoenmaker. Enkele bewoners haalden hun geweer. Iedere keer als een kikker kwaakte, schoten ze allen tegelijk. De hele nacht werd deze kikkermuziek afgewisseld met geknal. De prins deed uiteraard geen oog dicht. / Bij een volgende gelegenheid zou de prins Hasselt op een vrijdag aandoen. Een paar dagen tevoren hadden enkele bewoners een grote snoek gevangen. Goed raad was nogmaals duur. Werd hij bewaard tot op de dag van het bezoek, dan was de vis rot. Weer trad de schoenmaker naar voor met een voorstel: 'Wij zullen de snoek een bel omhangen en hem terug in de Demer gooien. Dankzij die bel kunnen wij hem altijd horen en dan schieten we hem dood tegen de tijd dat de prins aankomt'. Zo gezegd, zo gedaan. De snoek kreeg een bel aangebonden en werd terug in het water geworpen. De dag voor het prinselijk bezoek liepen de Hasselaren naar de Demerbrug bij de Molenpoort. Een hele tijd stonden ze op het belsignaal te wachten, maar de snoek kwam niet onder de brug doorgezwommen. Plots weerklonk het langverwachte belsignaal. 'Schiet!, Schiet!', klonk het van alle kanten. De geweerschoten klonken van jewelste. Tot de snuggere stedelingen terug tot bezinning kwamen en zagen dat zij in plaats van de snoek het molenpaard hadden doodgeschoten. 

* Half januari 1814 woonde er de 'maire' Cox (nvdr: = Godfried-Renier Cox). Op zekere dag kwam er een troep kozakken van generaal von Bülow door de Kempische Poort de stad binnengereden en begaf zich naar De Valck. Omdat de magistraat de ruwe mannen niet begreep, groeide er weldra grote misnoegdheid onder de soldaten, die niet kregen wat zij verlangden, nl. vodka, schnaps en eten. Zij bonden de maire met paardentomen aan een kar, die in het binnenhof stond. De echtgenote van Cox, die vreesde dat haar man gehangen of neergeschoten zou worden, viel in zwijm; als gevolg daarvan was zij geruime tijd ernstig ziek. De 'maire', die zijn tegenwoordigheid van geest had bewaard, raadde tenslotte wat de kozakken wenste en liet royaal jenever uitdelen. Ditmaal waren zij zo voldaan, dat men hun aanvoerder naar zijn logement moest dragen. 

* Kapitein Jozef Blondeau (1803-1831), die tijdens de veldslag van Kermt sneuvelde, bracht van 6 op 7 augustus 1831 de nacht door in De Valck

* 1953: "Gevr. braaf en deftige meid. Hotel De Valk, Maastr.str. 3, Hasselt." (3)

(1) GIS-GBK G@lileo Hasselt; (2) Inventaris Onroerend Erfgoed - geraadpleegd op 06-12-2009; (3) Hasselt intra muros (1989), pp. 103-107.; (3) Het Belang van Limburg, 23-10-1953, p. 10.

Fiche

Adres: 
De Valck
Maastrichterstraat 1(-3)
Hasselt
Kadastraal nummer: 
op perceel 1-H-794-N
Capakey: 
op perceel 71022H0794/00N000
Naam van het gebouw vroeger: 
De Valck, Het Huys van Mopertingen, Mopertingenhuys (1602), De Gulden Valck (1702)
Naam van het gebouw nu: 
gesloopt (met uitzondering van poortgebouw: Maastrichterstraat 1 = beschermd)
Periode of stijl: 
1888
Eigenaars / Huurders voor 1900: 

- 1487: Hendrik Lorendops, algemeen ontvanger graafschap Loon

- 1490: Michiel Lorendops, zoon voorgaande

- 1533: jonker Gerrit van Cortenbach-Typots, schepen

- (?): erfgenamen voorgaande - verkopen aan

- 1574: jonker Johan Van den Bosch, genaamd Mopertingen 

- 1602: Gerard Van den Bosch, zoon voorgaande

- 1629: Johan Van den Bosch - verkoopt samen met zijn zus Anna aan

- 1634: François Goessens, eigenaar Den Valck

- 1659-1661: weduwe voorgaande

- 1661: Gerard en Margriet Goessens-Vuskens, zoon voorgaande - verkoopt aan

- 1681: Frans Palmers

- 1702: Armentafel - verkoopt publiek

- 1727: Jacob Minten, schepen en oud-burgemeester

- 1798: familie Wagemans

- 1814: Godfried-Renier Cox, 'maire'

- 1835: publiek verkocht

Eigenaars / Huurders sinds 1900: 

- (?): Oscar Fierens (+1952) X Elisabeth Bortels (+1968)

Vorige functie(s): 

woonhuis / handelshuis

- gasthof

- afspanning

- koffiehuis en vergaderruimte

- café De Valck - De Valk - In de Valk

- woonhuis met toneelzaal De Ware Vrienden, Het Hasselts Toneel

Huidige functie: 

- vanaf 1989: poortgebouw = toegang winkelgalerij De Ware Vrienden; linkerdeel: appartementen

Beschrijving buitengevel: 

1975 - Z.g. huis "De Valck" eertijds één der belangrijkste afspanningen (XV en XVI), in 1725 tot herenhuis omgevormd; huidig uitzicht resultaat van verbouwingen in 1888. Oorspronkelijk één geheel, thans twee onderscheiden delen; zadeldak (schubvormige leien). Het linkergedeelte is opgevat als een breedhuis van drie traveeën en twee en een halve bouwlaag; de oorspronkelijke gevel werd een halve verdieping hoger opgetrokken en voorzien van een houten kroonlijst op modillons. Bepleisterde en beschilderde bakstenen lijstgevel, waarvan de begane grond werd gewijzigd. Rechthoekige vensters in een beschilderde hardstenen omlijsting; rechthoekig balkon met een ijzeren hek over de tweede bouwlaag. / Rechts, één travee op de oorspronkelijke hoogte - twee bouwlagen -; bepleisterde en beschilderde bakstenen lijstgevel, voorzien van een hardstenen kordonlijst en band met cartouchemotieven; rechthoekig venster in een hardstenen omlijsting met zware druiplijst en barokke aediculabekroning met het opschrift: "De Ware Vrienden / Koninklijke Toneel Maatschappij". Rondboogpoort in een hardstenen omlijsting met geprofileerde booglijst en neorocaille sluitsteen, imposten en geblokte posten op neuten; bovenlicht met gesmeed ijzeren waaier; de poort leidt naar de achter het huis gelegen toneelzaal, gebouwd in de vroegere tuin. (3)

Verbouwingen: 

* 1725: omgevormd tot herenhuis

* 1888: de herberg werd in 17de-18de-eeuwse stijl ingericht als koffiehuis en vergaderruimte voor De Ware Vrienden en De Melofielen. Aan dit complex werd een toneelzaal toegevoegd. In de voorgevel werd het borstbeeld aangebracht van burggraaf Goupy de Quabeck, een groot weldoener van de maatschappij. Een oude zijbouw deed dienst als leesbibliotheek van het Willemsfonds. Voor het bouwen van de toneelzaal en annexen werd de uitgestrekte tuin van De Valck ingepalmd. De maatschappij kocht in 1917 een stuk tuin van Robert Vanstraelen uit Den Koperen Mortier aan de Nieuwstraat als bouwplaats voor kleedkamers en bergruimten.

- 1984: afbraak linkerdeel van het pand (nr. 3); restauratie van het rechterdeel (nr. 1) 'beschermd poortgebouw uit 1888' (Besluit 28-07-1983 - Staatsblad 14-01-1984)

Algemeen: 

- herenhuis

- gesloten bebouwing

- perceelgrootte (incl. Sint-Jozefsstraat 19-21): 3028 m2

Referenties

pp. 103-107 Reeds in de oudste registers wordt dit pand vermeld als afspanning en gasthof. De...
Hasselt intra muros (1989)
Titel: 

Hasselt intra muros (1989)

Ondertitel: 
Hasselt binnen de oude wallen. Historiek van straten, pleinen, gebouwen en huizen zoals opgetekend door Jan Juliaan Melchior (1848-1920)
Plaats van uitgave: 
Deurne-Hasselt
Jaar van uitgave: 
1989
Cover: 
Inventaris van het cultuurbezit in België - Architectuur / deel 6n 1 (A-HA) - Provincie Limburg. Arrondissement Hasselt (1981)
Titel: 

Inventaris van het cultuurbezit in België - Architectuur / deel 6n 1 (A-HA) - Provincie Limburg. Arrondissement Hasselt (1981)

Ondertitel: 
Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen
Plaats van uitgave: 
Gent
Jaar van uitgave: 
1981
Cover: 
Openbare verkoop van gebouwencomplex De Ware Vrienden (1970)
Titel: 

Openbare verkoop van gebouwencomplex De Ware Vrienden (1970)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
09/10/1970
Pagina('s): 
20
Downloads

Overlijdensbericht Oscar Fierens (1952)

PDF icon Download (45.53 KB)

echtg. Elisabeth Bortels (Hasselt 1900-1968)

Overlijdensbericht Elisabeth Bortels (1968)

PDF icon Download (786.88 KB)

wwe Oscar Fierens (Antwerpen 1896-Leuven 1952)

Openbare verkoop van gebouwencomplex De Ware Vrienden (1970)

PDF icon Download (43.14 KB)

Recent toegevoegd

Rond 1570 was Melchior van Horn brouwer/herbergier in het huis ‘Het Schip’, Maastrichterstraat 9 . Er is...
Auteur: Tom Kenis Geparafraseerde Radio 2-getuigenis van militair William De Wilde en zijn echtgenote...
Auteur: Tom Kenis De familie Trippas verbleef in Belgisch Congo van 1954 tot en met de onafhankelijkheid...
Auteur: Tom Kenis Nikolaas Jan Pieter Geurts werd geboren te Eisden op 13 december 1931. Zijn vader was...
Auteur: Tom Kenis Antoinette Fransen, de moeder van Moelly Henno, werd tijdens Wereldoorlog II...
Zoveel Hasselaren, zoveel linken met Congo. Om de meest uiteenlopende redenen trokken Hasselaren al...
Auteur: Tom Kenis Joseph (°Hasselt 04.07.1926) en Denise (°Hasselt 22.01.1927) leerden elkaar kennen als...
Auteur: Tom Kenis André Billen, geboren in 1927, studeerde economie. Hij slaagde voor het diplomatiek...
Auteur: Tom Kenis De in Hamont geboren Joseph (Jef) Verlaak, thans inwoner van Viversel maar gedurende...
Auteur: Toon Blux Hermanus, Petrus, Joseph Blux is de oudste zoon van Louis Bleux (1) uit Kuringen en...