You are here

Description

Tijdens het Ancien Régime had elke gemeente haar schutterij, die instond voor de verdediging van de stad of het dorp en de handhaving van de openbare orde. In de volksmond werden deze burgersoldaten ook ‘huyslieden’ genoemd. Ze stonden onder het bevel van een kapitein en de bevelhebber van een gewest noemde men de kolonel. Tijdens de Franse bezetting tussen 1794 en 1815 werden deze vrijkorpsen ontbonden, maar terug opgericht onder het bewind van koning Willem l der Nederlanden als schutterijen. Bij de omwenteling van 1830, toen ons land onafhankelijk werd, hebben deze groeperingen een belangrijke rol gespeeld. Het zijn immers de burgerkorpsen van Brussel, Luik, Doornik en Namen die tijdens de woelige septemberdagen van toen de grootste strijdlust aan de dag hebben gelegd.

Reeds op 26 oktober 1830 richtte de voorlopige regering van België in al zijn gemeenten een burgerwacht op. In de Belgische grondwet stond dan ook geschreven, dat het openbaar gezag gevormd werd door drie entiteiten, nl. het leger, de rijkswacht en de burgerwacht. Van bij het begin was duidelijk dat die burgermilitie een instelling van openbaar nut zou worden. Haar taak bestond erin de wetten te doen naleven, de orde en de openbare rust te handhaven, het leger bij te staan bij binnenlandse opdrachten, de onafhankelijkheid van het land en de integriteit van zijn grondgebied te verzekeren. De burgerwacht zou actief zijn in de agglomeraties van méér dan 10.000 inwoners.

Dit korps, opgericht in 1830 en ontbonden in 1920, heeft 90 jaar lang uit twee groepen bestaan. De eerste groep waren jongeren van 21 tot 31 jaar, terwijl een tweede gevormd werd door mannen van 32 tot 40 jaar. Buiten de gewone dienst, de ordehandhaving en het bijwonen van allerhande plechtigheden, moesten de burgerwachters jaarlijks deelnemen aan tien oefeningen van elk 2 uur. Iedere Belg van het mannelijke geslacht, gezond en vrij van militieverplichtingen en die over voldoende financiële middelen beschikte om zich een uniform aan te schaffen, was verplicht dienst te nemen. De inlijving gebeurde in het begin van het jaar en elke rekruut belandde meestal bij het voetvolk, tenzij zijn persoonlijk fortuin hem in staat stelde zich als vrijwilliger bij een speciaal korps te laten voordragen. Het blauwe uniform van de fuseliers had echter geen militair uitzicht en alleen de goudbruine hanenpluim probeerde een heldhaftig tintje te geven aan hun prozaïsch bolhoedje.

Om tot de burgerwacht toegelaten te worden moest men, zoals reeds gezegd, een welstellend burger zijn. Iemand die tussen zijn voorouders leden van de burgerwacht aantreft, kan er dan ook van op aan dat hel welvarende mensen waren. De burgersoldaten kozen hun officieren via een geheime stemming, maar de hogere officieren werden aangesteld door de koning. De burgerwacht werd dan ook regelmatig ingezet in tijden van sociale onrust, vooral in de periode 1860 tot 1910. Alhoewel de socialisten de alom bekende goedmoedigheid van de burgerwacht verkozen boven de strengheid van het leger en ook van de rijkswacht, kreeg de burgerwacht te horen het instrument van een bepaalde klasse in de maatschappij te zijn.

Het vermelden waard is ook nog dat het wijsje ’Halte là, on ne passé pas, car la garde civique est là’ of dat andere populaire deuntje ‘Lup, lup, lup, de gardeville is doe’, dateren uit 1871, toen in Brussel betoogd werd tegen de benoeming van De Decker als gouverneur van Limburg.

In 1913 telde de burgerwacht 46.349 schutters in actieve dienst. Hasselt had er 285 en 8 officieren; Sint-Truiden 190 en 5 officieren. Bij de ouderen is de herinnering aan de ’garde civique’ nog levendig en meestal wordt dit korps voorgesteld als een pittoreske instelling, die door een mengelmoes van ambitie, koketterie, opschepperige overtuiging of zwierige nonchalance het publiek vermaakte.

Uit: Uit oude kronieken (1994)

* 1830 / 1850: Uit de garde urbaine is de garde civique ontstaan. (4)

* 1898: "Het staatsblad bevat de volgende benoemingen van bevelhebbers der burgerwacht, met den graad van majoor: te Hasselt, M. Leynen; te St Truyden, ridder de Menten de Horne" (7)

* 1903: “De Burgerwacht van Hasselt moet leelijk in nesten zitten. Men kan dit opmaken uit hetgeen wij in een Fransch blad te lezen krijgen, onder den titel: ‘Le flamand dans la garde civique.’ ‘A Hasselt, l’on éprouve les plus grandes difficultés à composer les cadavres de la garde civique, parce que ceux, qui seraient appelés à occuper des grades, ne veulent pas s’asteindre à faire les commandements ou à donner l’instruction en flamand.’ Vertaling: Te Hasselt heeft men de grootste moeite om de lijken der burgerwacht samen te stellen, omdat degenen, die geroepen zouden zijn, graden te bekleeden, zich niet willen onderwerpen om de bevelen of het onderricht te geven in het vlaamsch. – Geen wonder als men in ‘t Fransch onderricht moet geven of bevelen moet, de lijken van de burgerwacht bijeen te brengen! Maar dat men de burgerwachten in ’t Vlaamsch leere hoe zij het geweer moeten vasthouden en op stap gaan en het zal wel lukken.” (3)

* 1913: (Mopje?) – “Jan Snul moest garde-civique worden. Hij had er echter geenen zin in en verzon een list. — Ik ben bijziende, zei Jan. En hij verscheen voor den keurraad. De dokter, met de keuring belast, vroeg wat hem scheelde. — Ik ben bijziende, antwoordde Jan — Ja, zei de dokter, dat kan wel zijn, maar kunt ge dat bewijzen? — Zeker, zei Jan. Ziet ge dien nagel daar in den muur? — Ja dien zie ik, antwoordde de dokter. — Welnu, ik zie hem niet, zei Jan. — Goed voor den dienst, was het antwoord van den dokter.” (5)

* 1914: Op 23 augustus verzamelen 187 Hasseltse burgerwachters voor het stadhuis. Sommige mannen hebben al in jaren geen dienst meer gedaan, maar zij worden eveneens opgetrommeld. Aanvankelijk heeft men de mannen wijsgemaakt dat ze naar Tongeren moeten gaan om daar de politiedienst te verrichten en tevens om gewonden te helpen verzorgen. Maar van daaruit reist de trein echter verder richting Duitsland. De eindbestemming luidt Munster-Lager. Ze arriveren ’s nachts in het kamp. Ze worden een barak binnengeloodst waar reeds Franse krijgsgevangenen liggen te slapen. Dezen schieten verschrikt wakker en vragen direct wie er daar is. Ze vertellen dat ze Belgen zijn, waarop  de Fransen amicaal “Vive les petits belges!” roepen. Op 20 oktober worden de mannen op de trein richting België gezet, waar hen een warm onthaal wacht in Hasselt.

* 1954: “Lach en traan onder de bolhoed / Vanaf heden herleeft in ons blad (nvdr: Het Belang van Limburg) de «Garde Civique». Hebt ge nooit gehoord over de soldaten met de bolhoed? Hebben de ouderen van dagen u nooit verteld over de tijd van het «kapperke» bier en de «grote bak» van vijf cent? Dat waren de gloriejaren van de garde civique, toen grootmoeder nog een «met» of «mut» en een «neusdoek» of «neusink» droeg en opa zich niet geneerde, om met klak, kiel en klompen te gaan kegelen, beugelen of heimelijk een spaarduit te riskeren op een «hanencombat». Laten we vanaf heden meelachen met de kwaperten van de garde civique, het leger van Don Quichotte, de kleurigste troep uit de oude doos. In een reeks artikelen zullen we wel en wee verhalen van de burgerkrijgers, die, uit de Belgische onafhankelijkheidsstrijd geboren, aan de ochtend van de eerste wereldoorlog de meest bewogen en tragische bladzijde van hun geschiedenis schreven. Ter inleiding zullen we nochtans een paar eerder zakelijke bijdragen moeten wijden aan de geschiedenis en de organisatie van deze gewapende macht. Daarna stellen we u voor: Majoor Leynen van Hasselt, Majoor Cartuyvels van Sint-Truiden en Commandant Voets van Tongeren met hun garde civique.” (6) "Een historisch document. De groep officieren van de Hasseltse garde civique gekiekt vóór een halve eeuw. Van links naar rechts: (zittend) Dr. Jadoul, Kpt. Armand Lambrecht, Majoor Leynen, Kpt. Notaris Goetsbloets en Commandant Eugeen Weltjens; (rechtstaande) een oud-onderofficier van het Belgische leger, wiens naam onbekend is, Kapitein Kwartiermeester Pierre Ghijsen, vader van de schepen, Lt Jules Ceyssens, Lt. Jos Jans, Rapporteur Mtr. Alen en onder-lt. Arthur Sledsens. Behoudens Notaris Goetsbloets zijn allen reeds lang overleden." (zie illustraties na de fiche) (8)

* De Garde Civique Hasselt, opgericht in het feestjaar 1982 (Virga Jessefeesten & 750 jaar stad), is gegroeid uit de in 1971 opgerichte carnavalgroep De Stadswacht. Dat liep niet van een leien dakje, want de uniformen en uitrusting waren aanvankelijk te duur. Op 1 juli 1989 volgde de definitieve scheiding tussen de Garde Civique en de Stadswacht. Roger Fontaine, vroeger voorzitter van De Stadswacht zegde carnaval vaarwel, om zich als commandeur van de Garde Civique volledig in te zetten voor de verdere uitbouw van de groep.

(1) Het Belang van Limburg, 25-10-1989, p. 11.; (2) Het Belang van Limburg, 27-01-1992, p. 11.; (3) Het Algemeen Belang der Provincie Limburg, 14-02-1903, p. 4.; (4) Dat was de Garde Civique (V) / Wanneer te Hasselt de Trommels roffelden (1954); (5) Het Algemeen Belang der Provincie Limburg, 02-08-1913, p. 1.; (6) Dat was de Garde Civique (I) / Soldaten met de Bolhoed uit de Tijd van de grote Bak (1954) ; (7) Het Algemeen Belang der Provincie Limburg, 18-01-1898, p. 2.; (8) Dat was de Garde Civique (VIII) / Tuchtraad, Keerzijde van de Medaille (1954))

Fiche

Name: 
Garde Civique
Alias: 
Burgerwacht
Datum van oprichting: 
Hasselt 1830 /1850 / (1982) / 1989
Belangrijk op het vlak van: 
WOI

Referenties

I. p. 1. Wat we nu gaan vertellen, stamt uit de tijd, toen de nylon en de indemaillable nog niet waren...
II. Over die goeie ouwe «garde civique» wordt door de grijze generatie nog vaak gepraat. Er zijn zelfs...
III Vanaf haar oprichting Is de garde civique een constitutionele instelling geworden. Art. 122 van de...
V. Tromgeroffel vulde in de vroege zondagochtend de stilte van de Hasseltse Demerstraat . Hier en daar...
VI. Voor Kuringen was het vanzelfsprekend steeds een gebeurtenis, wanneer die 186 «helmboswuivende»...
VII. Haast iedere oefening of samenkomst, ieder defilée of wapenvertoon van de Hasseltse garde civique...
VIII. Zelfs in de garde civique kon en moest soms paal en perk gesteld worden aan grappenmakerij, ook al...
XI Wanneer de St-Truider burgerzoon 21 jaar was geworden en zich van «den troep» had vrijgeloot, kreeg...
Midden in de vreedzame onbezonnenheid van een volk, dat slechts bouwde aan de opgang van zijn jong land...
— 22 — Terwijl St-Truiden en Tongeren de nodige voorzorgen namen draalden ook de voorbereidselen ter...
— 24 — In deze gespannen alarmtoestand werd de garde civique van de Limburgse hoofdplaats op Dinsdag 4...
— 25 — Terwijl het gros van twee Duitse Ruiterijdivisies, onder von Marwitz nog verscheidene dagen...
— 27 — (…) WAPENFEITEN TE HASSELT Na dit onbelangrijke incident werd het te Sint Truiden weer rustig en...
— 28 — (…) ZWARE SCHIETPARTIJ TE HASSELT Die Donderdag zou te Hasselt minder vreedzaam verlopen. Reeds...
— 48. — Na St-Truiden kwamen Tongeren en Hasselt aan de beurt. Voor de «zogenaamde garde civique» van de...
— 50 — Voor de Hasselaren waren de dagen van dodend nietsdoen in de Stallbarache 4 te Munsterlager...
— 51 — Wie als toerist ooit een vrij lange reis heeft gedaan, zal wel ondervonden hebben, dat hij er...
— 57 — Toen de Truienaren op 13 December 1914 van Munster-Telegrafplatze naar Soltaulager stapten, waren...
Uit oude kronieken (1994)
Titel: 

Uit oude kronieken (1994)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
18/06/1994
Pagina('s): 
19
Dat was de Garde Civique (I) / Soldaten met de Bolhoed uit de Tijd van de grote Bak (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (I) / Soldaten met de Bolhoed uit de Tijd van de grote Bak (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
05/10/1954
Pagina('s): 
1, 5
Dat was de Garde Civique (II) / Uit België's Onafhankelijkheidsstrijd geboren (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (II) / Uit België's Onafhankelijkheidsstrijd geboren (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
06/10/1954
Pagina('s): 
3
Dat was de Garde Civique (III) / Grondwet meende het ernstig met Garde Civique (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (III) / Grondwet meende het ernstig met Garde Civique (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
07/10/1954
Pagina('s): 
5
Dat was de Garde Civique (V) / Wanneer te Hasselt de Trommels roffelden (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (V) / Wanneer te Hasselt de Trommels roffelden (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
09/10/1954
Pagina('s): 
4
Dat was de Garde Civique (VI) / Broek-af en de Droom van een Commandant (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (VI) / Broek-af en de Droom van een Commandant (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
09/10/1954
Pagina('s): 
5
Dat was de Garde Civique (VII) / Het Paard van de Majoor en van Paul Jacquet (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (VII) / Het Paard van de Majoor en van Paul Jacquet (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
12/10/1954
Pagina('s): 
4
Dat was de Garde Civique (VIII) / Tuchtraad, Keerzijde van de Medaille (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (VIII) / Tuchtraad, Keerzijde van de Medaille (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
13/10/1954
Pagina('s): 
5
Dat was de Garde Civique (XI) / Als Kamiel Van Crutsem met zijn Mannen opmarcheerde (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (XI) / Als Kamiel Van Crutsem met zijn Mannen opmarcheerde (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
16/10/1954
Pagina('s): 
5
Dat was de Garde Civique / Aan de Vooravond van de eerste Wereldoorlog (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique / Aan de Vooravond van de eerste Wereldoorlog (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
21/10/1954
Pagina('s): 
5
Dat was de Garde Civique (22) / Hasselt achter de Barrikades (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (22) / Hasselt achter de Barrikades (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
29/10/1954
Pagina('s): 
4
Dat was de Garde Civique (24) / Zo vluchtten de eerste Uhlanen als Hinden (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (24) / Zo vluchtten de eerste Uhlanen als Hinden (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
31/10/1954
Pagina('s): 
5
Dat was de Garde Civique (27) / 'Wapenfeiten' te Hasselt en te Sint-Truiden (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (27) / 'Wapenfeiten' te Hasselt en te Sint-Truiden (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
04/11/1954
Pagina('s): 
5
Dat was de Garde Civique (28) / Dramatische Schietpartij te Hasselt (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (28) / Dramatische Schietpartij te Hasselt (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
05/11/1954
Pagina('s): 
4
Dat was de Garde Civique (48) / 34 Slachtoffers te Tongeren (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (48) / 34 Slachtoffers te Tongeren (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
01/12/1954
Pagina('s): 
5
Dat was de Garde Civique (50) / Over de mislukte Was en de Duitse Dokter (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (50) / Over de mislukte Was en de Duitse Dokter (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
05/12/1954
Pagina('s): 
5
Dat was de Garde Civique (51) / Gastvrijheid en rijke Gerechten (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (51) / Gastvrijheid en rijke Gerechten (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
09/12/1954
Pagina('s): 
7
Dat was de Garde Civique (57) / Hasselaren verbeiden hun Terugkeer (1954)
Titel: 

Dat was de Garde Civique (57) / Hasselaren verbeiden hun Terugkeer (1954)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
23/12/1954
Pagina('s): 
4
Hasselt heeft weer een "Garde Civique" (1982)
Titel: 

Hasselt heeft weer een "Garde Civique" (1982)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
27/01/1982
Pagina('s): 
11
Hasseltse Garde Civique geeft stad apart gelaat (1982)
Titel: 

Hasseltse Garde Civique geeft stad apart gelaat (1982)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
21/08/1982
Pagina('s): 
9
Afscheid van Felix Houben (1988)
Titel: 

Afscheid van Felix Houben (1988)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
03/02/1988
Pagina('s): 
15
Burgemeester Roppe wordt peter van de Garde Civique (1989)
Titel: 

Burgemeester Roppe wordt peter van de Garde Civique (1989)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
25/10/1989
Pagina('s): 
11
Tien jaar Garde Civique (1992)
Titel: 

Tien jaar Garde Civique (1992)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
27/01/1992
Pagina('s): 
11
Nieuwe uniformen voor Garde Civique (1992)
Titel: 

Nieuwe uniformen voor Garde Civique (1992)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
30/06/1992
Pagina('s): 
16
1914. Mijn verblijf te Munster-Lager van 23 Aug. tot 20 Oktober. Het oorlogsdagboek van de Hasseltse burgerwachter Jozef Daniëls (1881-1944) (2000)
Titel: 

1914. Mijn verblijf te Munster-Lager van 23 Aug. tot 20 Oktober. Het oorlogsdagboek van de Hasseltse burgerwachter Jozef Daniëls (1881-1944) (2000)

Jaar van uitgave: 
2000
Naam tijdschrift: 
Limburg. Het Oude Land van Loon
Volume: 
3
Pagina's: 
203-261
Stad brengt hulde aan Garde Civique-boegbeeld Roger Fontaine (2017)
Titel: 

Stad brengt hulde aan Garde Civique-boegbeeld Roger Fontaine (2017)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg / Goednieuwskrant
Datum van uitgave: 
21/02/2017
Pagina('s): 
4
Downloads

Afscheid van Felix Houben (1988)

PDF icon Download (91.05 KB)

Hasselt heeft weer een "Garde Civique" (1982)

PDF icon Download (98.09 KB)

Nieuwe uniformen voor Garde Civique (1992)

PDF icon Download (92.01 KB)

Stad brengt hulde aan Garde Civique-boegbeeld Roger Fontaine (2017)

PDF icon Download (95.71 KB)

Recent toegevoegd

Rond 1570 was Melchior van Horn brouwer/herbergier in het huis ‘Het Schip’, Maastrichterstraat 9 . Er is...
Auteur: Tom Kenis Geparafraseerde Radio 2-getuigenis van militair William De Wilde en zijn echtgenote...
Auteur: Tom Kenis De familie Trippas verbleef in Belgisch Congo van 1954 tot en met de onafhankelijkheid...
Auteur: Tom Kenis Nikolaas Jan Pieter Geurts werd geboren te Eisden op 13 december 1931. Zijn vader was...
Auteur: Tom Kenis Antoinette Fransen, de moeder van Moelly Henno, werd tijdens Wereldoorlog II...
Zoveel Hasselaren, zoveel linken met Congo. Om de meest uiteenlopende redenen trokken Hasselaren al...
Auteur: Tom Kenis Joseph (°Hasselt 04.07.1926) en Denise (°Hasselt 22.01.1927) leerden elkaar kennen als...
Auteur: Tom Kenis André Billen, geboren in 1927, studeerde economie. Hij slaagde voor het diplomatiek...
Auteur: Tom Kenis De in Hamont geboren Joseph (Jef) Verlaak, thans inwoner van Viversel maar gedurende...
Auteur: Toon Blux Hermanus, Petrus, Joseph Blux is de oudste zoon van Louis Bleux (1) uit Kuringen en...